SERAT CENTHINI GANCARAN [2]

2. Sunan Giri

Kang ana ing Kadipatèn Blambangan, garwané Sèkh Wali Lanang wus nggarbini wus ngancik nawa sasi dasa ari, wasana jabang bayi mijil jalu, pekik ing warna. Saka karsané Sang Adipati Blambangan jabang bayi kalebokaké ana kedhaga banjur dilabuh ana segara. Tan winuwus pira lawasé kendhaga kumampul-kampul ana samudra. Kendhaga tinemokaké déning sudagar kang lagi lelayaran dagang, banjur diwènèhaké Nyai Randha Sugih, warandha sing ora duwé anak. Bayi jroning kandhaga mau banjur dipupu déning Nyai Samboja diwènèhi tenger Jaka Samodra .

Nalika wus ngancik umur 12 tahun, Jaka Samodra dingèngèraké ngudi kawruh babagan agama Islam, nyantri marang Sunan Ngampèlgadhing, ing Surapringga . Gancaring carita, Jaka Samodra banjur digurokaké marang Kanjeng Sunan Ngampèl, rèhning klebu bocah kang lantip ing graita, Jaka Samodra nuhoni marang sakabèhing piwulangé Sunan Ngampèl. Ana ing kono Jaka Samodra kakadangan karo putrané Sunan Ngampèl aran Santri Bonang. Bareng wus diwasa Jaka Samodra banjur salin aran Santri Giri.

Nuju sawijining dina Santri Giri lan Santri Bonang duwé sedya ngupaya ngèlmu ing karep duwé panjang ngundhakaké kawruhé ing bagagan Saringaté kanjeng Rasul, Kur’an hadis lan uga kawruh kasampurnan menyang Mekah. Santri loro mau banjur ninggalaké Ngampèlgadhing tujumu maring Mekah kanthi numpak prau, lakuné prau mangulon urut pesisir, lakuné santri loro mau ora dicaritakaké pirang dina lawasé, nanging banjur labuh jangkar ana ing Malaka . Ketemu karo Sèkh Wali Lanang, lan santri kekaroné banjur maguru marang Sèkh Wali Sidik, bareng wus ngancik sataun anggoné maguru marang Sèkh Wali Lanang. Santri Giri lan Santri Bonang arsa nutugaké laku menyang Mekah, ananging déning Sèkh Wali Lanang ora sarujuk ing rembug.

Santri kekaroné ditundhung bali ngajawa lan madhépok ana ing Ngampèlgadhing kaparingan ‘jungkat lan jubah gamis’. Santri Giri salin aran Prabu Setmata déné Santri Bonang kaparingan tenger Sang Prabu Anyakrakusuma. Santri loro banjur budhal ngajawa, mulih maring Ngampèlgadhing, sowan Sunan Ngampèl lan ingaturaké lelakoné jroning sawarsa ana ing Malaka meguru Sèkh Wali Lanang.

Sunan Ngampèl rumangsa mongkoh ing panggalih jalaran Sèkh Wali Lanang Mlaka iku isih mitra nunggal kawruh, ing babagan kawruh lair lan batin. santri Giri sawusé nampa wejangan saka Sunan Ngampèlgadhing kinèn ngadegaké padhépokan ana Giri. Uga piwelingé Sunan Ngampèl marang santri Giri, kalamun Sunan Ngampèlgadhing wus murud ing kasidan njaluk disarèkaké jèjèr karo pasaréyané Ki Samboja, kajaba saka iku uga diwenangaké jujuluk Prabu Setmata. Sanajan kanthi jejuluk Prabu Setmata nanging ora mbawahi nagara lan kawula, iku mung jeneng abiséka ana ing Padhépokan Giri. Ing tembé Sunan Giri kang ambawani jumeneng wali linuhung, sinuhun sak tanah jawa, kabèh padha wedi asih marang kalokèngrat sinebut raja pandhita.

Sunan Giri rumangsa mongkog, banjur manembah pamit, kanthi angraup padané Sunan Ngampèlgadhing, lèngsèr saking padhépokan banjur budhal menyang Giri tanpa kanthi.
Kocapa kang ana wisma Giri, Nyai Randha Sugih iya Nyai Samboja, nandhang lelara wis suwé lan sansaya nemen, para juragan sing ana Giri padha ngrubung.

Sunan Giri nalika mlebu ngomah kagèt jalaran akèh para mitra sudagar kang padha ngrubung ibuné, banjur nyedhaki kanthi tumungkul ana ngarepané Nyai Randha Sugih iya Nyai Pinapatih iya Nyai Samboja.

Nyai Samboja kagèt dupi uninga Santri Giri kang prapta tumuli angrangkul keng putra kinuswa-kuswa waspa deres dalèwèran, sambaté memelas sih, akèh-akèh aturé nyai Sugih marang Santri Giri, saka déné sih katresnané ibu marang putr kang wus kapang, jalaran sasuwéné Jaka Samodra meguru ana ing Ngampeldhenta ora awèh warta marang nyai Samboja, kongsi dadi walangati, temahan nandhang roga.

Nyai pinapatih karo tawang tangis isih nyekeli pundhakké Sunan Giri. Nyai Samboja euis tanggap ing sasmita yèn Jaka Samodra antuk nugrahaning Hyang Akarya Jagad, katon sumunar guwayané mancur mencorong nelahi. èsmuning driya nyai Samboja wus ora kakilapan manèh yèn putrané bakal ngenggoni drajad kang linuhung.

Sunan Giri ngaturaké lelakoné wiwit ana pesantrèn Ngampèlgadhing tumeka ketemu Sèkh Wali Lanang ing Malaka, banjur kinèn ngajawa, lan uga olèh palilahé Kanjeng Sunan Ngampèlgadhing, kinèn dhedhépok ana Giri lan ngadegaké pesantrèn Giri.

Nyai Samboja rumangsa seneng lan mongkog, banjur kinèn nyampurnakaké anggoné arsa ngrasuk agama rasul. Sunan Giri banjur mejangaké kalimah sahadat loro, Nyai Samboja ngucapaké sahadat nirokaké talkiné Sunan Giri. Kanthi lega lila kang ibu padhang anggoné nampa,banjur wasiyat marang Sunan Giri kabèh bandhané supaya kanggo prabéya ngadegaké pasantrèn, déné turahané supaya di wènèhaké marang para pekir miskin lan bocah-bocah lola sing wis ora duwé wong tuwa sing mbésuk bakal dadi batihé. Welingé sing pungkasan supaya dikajèkaké ana ing Mekkah.

Sawusé ninggal wasiyat marang Sunan Giri, Nyai Samboja banjur murud kasidan jati. Layon sawusé karukti, banjur kinubur jèjèr karo Kyai Samboja. Wong-wong kang ana ing Giri pada manjing iman lan nindakaké saréngaté Rasul, padha ngibadah andarus kur’an akèh kang padha yasa masjid, gemah ripah tata raharja, ora ana wong tindak juti, kabèh padha nyandhang wutuh, mangan wareg, adoh kang dadi miskin tentrem ciptané, akèh wong saka manca désa lan kutha padha cumondhok ana Giri.

Sang raja pinandhita Sunan Giri iya Prabu Setmata. Gajah kedhaton minulya kawenthar tekan manca nagari. Sunan Giri banjur pinundhut mantu déning Sunan Ngampèlgading kadhaupaké karo putriné Nyi Ageng Ratu.  Wus atut runtut anggoné mangun baléwisma, lestari apuputra wolu cacahé jalu lan wèstri. Nyai ageng ratu garwané Sunan Giri kondur kasidan jati ndhisiki, layon wus karukti banjur kapetak nunggal karo maratuwa Kyai Samboja apadéné Nyai Samboja.

SERAT CENTHINI GANCARAN [1]

1. Sèkh Maulana Ishaq

Nalika ing jamané Sri Maharaja Brawijaya kang ngratoni Krajan Majalengka , ana ngulama saka Nagara Jedah asesilih Sèh Maulana Ishaq utawa Sèh Wali Lanang,  jumujug ana ing Ngampèldhenta, saprelu nemoni Sunan Ngampèl.  Sèh Maulana Ishaq cumondhok ana Ngampèlgadhing, sawuse cukup kapreluwane marang Sunan Ampel, banjur nerusaké laku arahé ngidul –ngétan anjog menyang Blambangan, lèrèn ana ing Désa Purwasata.

 Adipati Blambangan Menak Sembuyun, peputra amung siji sesilih Dyah Ayu Sekardadhu, nalika samana sang putri kang sulistya ing warna, lagi mapak birahi,  nandhang lelara sing nguwatiri, madal sakèhing tamba, kang andadèkaké sungkawané Sang Adipati. 

Nuju ana ing paséwakan rakyan  Patih Samboja monjuk atur, yèn ana wong waskitha sawenèhing ulama saka Jedah sing lagi ngajawa, peparab Sèkh Walilanang, kang dhedhépok ana ing dhusun Purwasata, manut ujaring akèh yèn Sèkh Wali Lanang mau bisa ngusadani memalané sang Putri. Sang Adipati bareng mireng aturé Ki Patih Samboja, luwih katrima, mula banjur utusan supaya methuk Sèkh Wali Lanang, ingaturan ngusadani putriné Kanjeng Adipati, sawusé teka ana ing kraton Sang Adipati gupuh anggoné nemoni tamuné.  Awit saka pamrayogané Patih Samboja Sang Adipati Blambangan banjur njaluk tulung marang Sèkh Wali Lanang, supaya putriné bisa waluya jati.

Kala samana Sèkh Wali Lanang kang sumaguh ing janji sigra ngayahi jejibahan ngusadani sing dadi panandhangé Sang Putri Kedhaton. Wusana saka sihing gusti Sang Putri  bisa waluya jati, saka gumbiraning Sang Adipati klawan garwa banjur ananting Sèkh Wali Lanang arsa pinundhut mantu, Sang Maulana mung rumanti ing pakarti.

Ora dicaritakaké anggoné amangun pebrayan, ananging atut runtut pindha mimi lan mintuna. Suwé anggoné cumondhok ana ing Kadipatèn Blambangan, Sèkh Wali Lanang matur marang Adipati Blambangan kinèn ngrasuk agama Islam, nanging Sang Adipati panggah ora gelem, satemah Sèkh Wali Lanang cuwa atiné uga isin marang maratuwa.

Ana sawenèhing ratri Sèkh Wali Lanang linggar saka kadipatèn banjur ninggalaké Blambangan, lunga menyang Malaka , garwané sing lagi nggarbini tinilar, lan andadèkaké sang putri nandhang roga. Sapungkuré Sèkh Wali Lanang banjur ana pagebluk kang anekani ing tlatah Blambangan, akèh kawula kang ketaman pagebluk satemah akèh pepati.

Sang Adipati Blambangan muntab kanepsoné jalaran anané pagebluk dinuwa saka trekahé Sèkh Wali Lanang, banjur Patih Samboja kèmbèt prakarané Sèkh Wali Lanang lan nampa bendu saka Sang Prabu, Ki Patih Samboja dilorod kalungguhané kapapanaké ana drajad kang luwih asor.

Ki Samboja rumangsa wirang banjur linggar saka Blambangan lan suwita marang Sang prabu Brawijaya ana ing Majapahit. Déning Prabu Brawijaya kang nguningani lelakoné Ki Samboja, banjur dipapanaké ana ing Giri , nanging kabèh mau ora suwé, awit Ki Samboja banjur tilar donya lan uga disarèkaké ana ing Giri.

Kabèh bandha tinggalané Ki Samboja lestari direngkuh Nyai Samboja, lan banjur kaceluk Nyai Randha Sugih , ngluwihi sugihé para sudagar.

Sêrat Makutha Rama

Ing pakêliran wontên lampahan carangan Wahyu Makutha Rama, ingkang methik saking Sêrat Makutha Rama. Wontên ing Sêrat Makutha Rama punika suraosing gati babagan kawruh Hastha Brata [ hastha= wolu, brata = laku utama, prasêya, abot]. 

Bagawan Kesawasiddhi [ Sri Kresna] punika nggêlar wulang Hastha Brata dhatêng dyan Harjuna nalika sowan ing pratapan Kutha Runggu.

Hastha brata anggambarakên kuwajibanipun ratu anggènipun ngêrèh prajanipun tuwin anjagi kawilujênganipun. Wontên ing padhalangan sampun têmtu kémawon mawi dipuntambahi adêgan warni-warni, prêlunipun kanggé nggigah raosipun para ingkang sami ningali.

Adêgan-adêgan ingkang wigatos ingkang lèrègipun dhatêng babagan panggulawênthah, panggulawênthahing batos ingkang tumuju dhatêng luhuring bêbudèn.Piwulang bab luhuring bêbudèn punika prêlu dipun-gêlar wontên ing pundi-pundi, amargi wêkdal samangké jagad sawêg pêtêng.

Manungsa sami ical kamanungsanipun lajêng kadunungan watak kéwan. Rêtuning bawana ing wêkdal sapunika jalaran saking manungsa ingkang sampun kasupèn dhatêng ajinipun piyambak.

Pratélan wulangipun Prabu Rama dhatêng Wibisana wontên Wolung prakawis, ingkang dipunwastani Hastha Brata. Wosipun wêlingipun Prabu Ramawijaya dhatêng Wibisana ing bénjang manawi jumênêng ratu sagêda anglênggahi watak ingkang wolung prakawis. Jèrènganipun kados ing ngandhap punika.

1. Ratu punika kêdah gadhah watak kados wataking Bathara Endra. Inggih punika ngudanakên wêwangi, botên pilih kasih. Têtêmbungan makatên wau kajêngipun para ratu botên kénging ambédak-bédakakên tiyang satunggal lan satunggalipun. Kajawi punika ratu wajib anjagi supados tansah arum asmanipun.

2. Kêdah anggadhahi watak kadosdéné watakipun Bathara Yama. Têgêsipun ratu punika kawênangakên midana utawi matrapi paukuman dhatêng sadaya ingkang lêpat. Ananging anggènipun ngêcakakên pidana wau kêdah anglênggahi kaadilan tanpa pilih. Ing paribasan cara Jawi katêmbungakên ora baukapiné. Utawi ora êmban cindhé êmban siladan. Têntrêming praja punika manawi ingkang ngasta pusaraning praja sagêd anglênggahi adil. Salah satunggaling srana sagêd anglênggahi kaadilan wau kêdah gadhah kawicaksanan.

3. Kêdah gadhah watakipun Bathara Surya. Inggih punika ambêg paramarta, sagêd angrêsêpi dhatêng sadaya tiyang. Saking pamanggih kula wontên ing ngriki lênggahing dhemocratie, nanging geestelijke democratie, amargi manungsa punika manawi sagêd angrêsêpi tiyang sanès têmtu badhé nuwuhakên supêkêtipun kawontênan.

4. Kêdah gadhah watak kadosdéné wataking Bathara Candra, inggih punika watak angapura. Milanipun sadaya ratu punika kagungan wêwênang maringi pangapuntên dhatêng tiyang ingkang nandhang lêpat. Cara jaman samangké dipun têmbungakên grasi. Anggènipun maringi pangapuntên wau mêdal saking raos ingkang luhur. Kadosdéné pratelanipun Mahatma Gandhi wontên ing sêratipun ingkang nama De Ethische Religie.

5. Kêdah gadhah watak kadosdéné watakipun Bathara Bayu. Têgêsipun ratu punika kêdah nyumêrêpi sadaya kawontênaning praja lan kawulanipun. Punika manawi kalaras kalihan jaman samangké sampun cocog. Amargi para ratu ing jaman samangké punika kêdah nyumêrêpi dhatêng sadaya kawontênan supados anggènipun anata prajanipun sagêd pratitis. Mila para ratu punika têmtu kagungan nayaka ingkang kajibah ngaturi pirsa thêk kliwêring nagari, lan ingkang dipun pundhuti timbangan manawi badhe ngawontênakên tatanan ing prajanipun.

6. Kêdah gadhah watak kadosdéné watakipun Bathara Kuwéra. Inggih punika sagêd damêl sakécaning manahipun sintên kemawon. Dados inggih para kawula, para narapraja tuwin para pitêpanganipun.

7. Kêdah gadhah watak kadosdéné watakipun Bathara Baruna. Inggih punika kagungan saliring kagunan (mila wontên têtêmbungan sêkti mandraguna) lan sagêd nandukakên kagunan wau kanggé damêl tata têntrêm, tuwin karaharjaning prajanipun.

8. Kêdah gadhah watak kadosdéné wataking Bathara Rama. Têgêsipun ngupa boga. Kajêngipun wulangan punika para ratu anjagia supados para kawulanipun sagêd ngupa boga pados rêjêki kanggé cagak gêsangipun tuwin tata têntrêming prajanipun.

Ing basa Jawi wontên têtêmbungan ingkang mratélakakên bilih para sudagar punika minangka dados busananing praja. Déné para tani dados bujaning praja.

Manawi kagathukakên kalihan kawontênanipun jaman samangké kuwajibanipun para nata inggih punika ingkang ngasta pusaraning praja kêdah tansah mindêng dhatêng kawontênaning para kawula sagêdipun sami gadhah pakaryan kanggé gêsangipun.Sampun ngantos wontên para kawula ingkang sami botên gadhah padamêlan awit punika ingkang badhé ndadosakên ruwêting kawontênaning praja.

Hastha Brata punika manawi dipunmanah ingkang lêbêt mila pancèn isi Idealisme ingkang jêmbar têbanipun. Dados sanajan kanggé ing jaman samangké Hastha Brata punika taksih agêng paédahipun tumrap para tiyang ingkang olah praja utawi lêlumban wontên ing kalangan politik.

Amargi lajêng sumêrêp punapa ingkang kêdah dipuntindakakên murih sagêd urun kanggé raharjaning utawi kamulyaning pêbrayan.

Sampun mêsthi kémawon jèrènganipun kénging dipunpanjangakên, kawruh ingkang sami kaimpun saking kilènan sagêd kanggé bumbonipun Hastha Brata, wulangipun Sêrat Makutha Rama.